अतीतमा जब फर्केर हेरिन्छ, सबैले अनायास आफ्नो समीक्षा गर्न थाल्छन् र आफूलाई निर्दोष साबित गर्नका लागि आफैँमा तर्क गर्न थाल्छन् । तर समसामयिक समाजले गल्ती नै हो भनेका काम गरेको रहेछ भने पक्कै आफैँमा लाज पनि लाग्नेछ, आजसम्म त्यसबारेमा अरुलाई...
सेमेस्टर प्रणालीको कुरा गर्दा वास्तवमा यो ६ महिने कार्यक्रम हो । तर अहिले सञ्चालितअहिले सेमेस्टर प्रणालीमा किन ८ या ९ महिना लाग्छ? यसको कारण हो विना तयारी । न कक्षाको तयारी । न शिक्षकको तयारी । न प्रश्नको तयारी ।...
शिक्षाको प्रसङ्गसँगै-शिक्षकको प्रसङ्ग, पाठ्यक्रमको प्रसङ्ग, विद्यालयको प्रसङ्ग, दाताको प्रसङ्ग । पाठ्यक्रमको रुपमा जनमानसले आत्मसात् गरेको पाठ्यपुस्तकको प्रसङ्ग । सबैभन्दा त बढी जसका लागि शिक्षाको आधारभूत आवश्यकता चाहिएको हो, सिकारुको प्रसङ्ग । त्यसो त प्रकृतिमात्र असल गुरु हो, जीवन दायिनी पनि...
शिक्षा विहीन मानिस पशु समान हुन्छ भनेर हाम्रो संस्कारमा पहिलेदेखि भन्न थालिएको हो । शिक्षा प्रणालीको जिम्मा कसको हुन्छ ? सामान्यतया विद्यालयको ? विश्वविद्यालयको ? अभिभावकको ? विद्यार्थी स्वयंको चाहनामा आधारित ? शिक्षकको जिम्मामा ? शैक्षिक प्रशासकहरूको जिम्मामा ? समाजको...
विद्यालयको शिक्षामा सुधारको कुरा गर्दैगर्दा सम्पूर्ण शिक्षा प्रणालीको कुरा बिर्सनु हुँदैन । उच्च शिक्षाका लागि दायित्व लिएका विश्वविद्यालयहरुको कार्य प्रणालीको पनि समीक्षा जरुरी छ । उच्च शिक्षाको जगत विद्यालय शिक्षा नै हो । विद्यालय शिक्षाको जग आधारभूत शिक्षा नै हो...
जीवन सहमति र सम्झौताको संगम हो । मैले पढेका केही सीमित नेपाली तथा विदेशी साहित्यहरू मध्ये भगवती चरण वाजपेयीको चित्रलेखाले जहिले पनि जीवनका बारेमा नयाँ सन्देश दिएको पाउँछु । चित्रलेखा मार्फत् आजभन्दा ६ दशक पहिले सायद, उनले गुप्त कालको अवस्था...
हामी कता जाँदैछौँ ? हाम्रो गन्तव्य के हो ? हाम्रो समाजले कुन बाटो समाएको छ ? त्यसको खाका कसरी थाहा पाउने हो ? खाका तयार गर्ने र त्यसका लागि उत्तरदायित्व कसको हो ? कसको प्रयासले समाज या देशले सही बाटो...
शिक्षा आफैँमा केही पनि होइन तर ज्ञानको सूचना सम्प्रेषित गर्ने तरिका हो भनिन्छ । या भनौँ ज्ञानको सैद्धान्तिक तथा व्यावहारिक जानकारी नै शिक्षा हो रे पनि भन्न थालिएको छ । समानान्तर सबैको परिभाषा बदलिन्छ र कामको पनि परिधि विस्तारित या...
शिक्षाको प्रसङ्ग किन पनि आवश्यक छ भने जीवन र जगतसँग बेलाभन्दा पहिले नै साक्षात्कार गराएर भविष्यका लागि तयारी गराउँछ । शिक्षालाई ज्ञानको रुपमा, शिक्षालाई सूचनाको रुपमा लिने चलन पहिलेदेखि नै पाइन्छ । पौरस्त्य सँस्कृतिमा क्षमताका आधार, कर्मका आधारमा र भविष्य...
गुरुहरूप्रतिको सम्मान गर्ने परम्परा पूर्वीय संस्कृतिको सुरुवात मनु महाराजबाट नै भएको देखिन्छ तर अहिले त्यसको परिवेश परिवर्तन भए पनि गुरु शिष्य परम्परा आज पनि यथावत् नै छ.... हुन त हामी सात दशक पुगेका या ७०को दशक सुरु भएका, जीवनका उत्तरार्द्धमा...
शिक्षाका या ज्ञानका स्रोत त विभिन्न होलान्, कतिपय स्रोतहरु भावात्मक हुन्छन् र कतिपय आधारहरु भने मूर्तरूपमा देखिन्छन्। त्यसैले जीवनको पहिलो गुरु चाहिँ आमालाई नै मानिन्छ । सामान्यतया बच्चाहरु आमासँग खुल्छन्, आफ्ना भावना जस्ताको त्यस्तै व्यक्त गर्छन् र आमा नै त्यस्तो...
केही समयदेखि मलाई शिक्षाका बारेमा लेख्ने हुटहुटी चलिरहेको छ । सायद जीवन र जगतका बारेमा नपरिकनै जान्नका लागि आवश्यक भनेको शिक्षा नै हो भन्ने अनुभव अब आएर घनीभूत भएको मनमा । त्यसो त के पो गर्न सकियो र ? तर...
मैले पाएको पहिलो शिक्षा भनेको सत्यको खोजी गर्दा धेरै समस्याहरु आउँछन्, धैर्यताका साथ त्यसको खोजी आवश्यक छ । कल्पनाले सत्यको नजिक पुर्याउँछ कि सत्यले कल्पनाको संसारमा विचरण गराउँछ ? यसको पनि खोजी आवश्यक रहेछ । एउटा आदर्शप्रति सचेत मानिसको प्रतिबद्धता...
शिक्षाका बारेमा, शिक्षाका विषयमा मैलै आफ्ना धारणाहरू राख्ने क्रममा सबैभन्दा मुख्य कुरा देखेँ, सत्यको खोजी । तर सत्य के हो त ? सत्य सापेक्ष हो कि निरपेक्ष हो ? सत्यले सार्वकालिक ज्ञानको जानकारी पाइन्छ कि सार्वकालिक ज्ञानले सत्यको स्वरुप पहिल्याउन...
म एउटा सामान्य मानिस । मेरा अनुभवहरूले खासै समाजको ठुलो हिस्सालाई न त जानकारी दिनै सक्छ, न त कुनै नयाँ योजनाको खाका तयार गर्नका लागि मद्दत नै गर्न सक्ला तर पनि जीवनको पाँच दशक देखिको शिक्षासँगको , शिक्षकहरूसँगको, अभिभावकहरूसँगको, विभिन्न...
भन्न त भन्छन्, यौवन कालमा नै कल्पना शील भएर काम गर्नुपर्छ, अन्यथा पछि समय नै हुँदैन काम सुरु गर्न,कामलाई पार लगाउन र गरेका कामको सकारात्मक या नकारात्मक परिणाम हेर्न । यौवन काललाई उर्जा भएको समयको रुपमा लिइन्छ । बालकमा बाबुआमाको...
विश्वभर नै एउटा बहस सुरु भएको छ, शिक्षा कस्तो हुनुपर्छ ? जुन देश तथा समाजमा शिक्षा प्रभावकारीरुपमा प्रयोगमा छ भन्ने मानिएको हो, त्यहाँ पनि अझ प्रभावकारी कसरी बनाउन सकिन्छ भन्ने बहस छ । विभिन्न जीवन दर्शनहरूको आधारमा जीवन यापन गर्नका...
बालापनका कुरा । आफ्ना बालापनका कुरा त अब कतै कतै सम्झनामा झल्याक्क झुलुक्क आउँछ त्यो पनि प्रसङ्गमा । मेरो मावल पगरबासको अमल बोट भन्थे क्यारे, ढुङ्गेल गाउँमा थियो । थियो भन्नु पर्यो किनभने ठुला मामा धीरप्रसाद उपाध्याय ढुङ्गेल समेत महोत्तरीको...
