त्रिभि गुणमयै र्भावैरेभिः सर्वमिदं जगत् । मोहितं नाभिजानाति मामेभ्यः परमव्यम् ।। १३ ।। अन्वय र अर्थ इदं = यो, सर्व = समस्त, जगत् = जगत् (प्राणी समूह) एभिः = यी, त्रिभिः गुणमयैः = गुणमा विकाररूप सात्विक, राजसिक र तामसिक तीन...

रसोऽहमप्सु कौन्तेय प्रभास्मि शशिसूर्ययोः । प्रणवः सर्ववेदेषु शब्दः खे पौरुषं नृषु ।। ८ ।। अन्वय र अर्थ कोन्तेय = हे कोन्तेय ! अहं = म, अप्सु = जलमा, रसः = रस तन्मात्र स्वरूप शक्ति आश्रयत्वले स्थित छु, शशिसूर्ययोः = चन्द्र...

अपरेयमित स्त्वन्यां प्रकृतिं विद्धि मे पराम् । जीवभूतां महाबाहो ययेदं धार्यते जगत् ।। ५ ।। अन्वय र अर्थ महाबाहो = हे महाबाहो ! इयं = यो आठ भागमा विभक्त प्रकृति, अपरा = जड हुनाले निकृष्ट, अशुद्ध, अनर्थकरी र संसार बन्धनको...

सप्तोमोऽध्यायः श्री भगवानुवाच मय्यासक्तमनाः पार्थ योगं युञ्जन्मदाश्रयः । असंशयं समग्रं मां यथा ज्ञास्यसि तच्छृणु ।। १ ।। अन्वय र अर्थ श्री भगवानुवाच = भगवान् श्री कृष्णले भन्नु भयो, पार्थ = हे पार्थ ? मयि = ममा, आसक्तमनाः (सन्) = आसक्तमन...

प्रयत्नात् यतमानस्तु योगी संशुद्धकिल्विषः । अनेकजन्मसंसिद्ध स्ततो याति परां गतिम् ।। ४५ ।। अन्वय र अर्थ तु = बास्तवमा, योगी = योगी,प्रयत्नान् यतमानः = पहिले पहिलेको यत्नभन्दा पनि अधिक यत्न गर्दोछँदो, संशुद्ध किल्विषः (विधूतपापः) = पाप रहित भएर, अनेक जन्म...

एतन्मे संशयं कृष्ण छेत्तुमर्हस्यशेषतः । त्वदन्यः संशयास्यास्य छेत्ता न ह्युपपद्यते ।। ३९ ।। अन्वय र अर्थ कृष्ण = हे कृष्ण ! मे (मम) = मेरोएतत् = यो, संशयं = सन्देहलाई, अशेषतः = पूर्णरूपले, छेत्तुं = नष्ट गर्नका लागि, अर्हसि =...

असंशयं महाबाहो मनो दुर्निग्रहं चलम् । अभ्यासेन तु कौन्तेय वैराग्येण च गृह्यते ।। ३५ ।। अन्वय र अर्थ श्री भगवानुवाच = भगवान् श्रीकृष्णले भन्नुभयो, महाबाहो = हे महाबाहो ! मनः = मन, असंशयं = निश्चय नै, दुर्निग्रहं = वशमा ल्याउनु...

यो मां पश्यति सर्वत्र सर्वञ्चमयि पश्यति । तस्याहं न प्रणश्यामि स चं मे न प्रणश्यति ।। ३० ।। अन्वय र अर्थ यः = जसले, मां (सर्वस्यात्मानं) = सबैको आत्मा रूप मलाई, सर्वत्र=सबै प्राणीहरूमा व्यापक, पश्यति = देख्दछ, सर्बं (ब्रम्हादिभूतजातं) =...

संकल्प प्रभवान् कामांस्त्यवत्वा सर्वानशेषतः । मनसैवेन्द्रियंग्रामं विनियम्य समन्ततः ।। २४ ।। अन्वय र अर्थ संकल्प प्रभवान् = संकल्पद्वारा उत्पन्न, सवार्न् = समस्त, कामान् = कामनाहरूलाई, अशेषतः = लेशमात्र पनि शेष नराखिकन, त्यक्त्वा = त्याग गरेर, मनसा एव = मनद्वारा नै,...

नास्त्यश्नथस्तु योगोऽस्ति न चैकान्तमनश्नतः । न चाति स्वप्नशीलस्य जाग्रतो नैव चार्जुन ।। १६ ।। अन्वय र अर्थ अर्जुन = हे अर्जुन ? तु = किन्तु, अत्यश्नतः = अत्यधिक भोज गर्नेको, योगः = समाधि, नअस्ति = सिद्ध हुँदैन, न च एकान्तं...

समं कायशिरोग्रीवं धारयन्नचलं स्थिरः । संप्रेक्ष्य नासिकाग्रं स्वं दिशश्चानवलोकयन् ।। १३ ।। अन्वय र अर्थ कायशिरोग्रीवं (शरीरस्य मध्यमागः शिरग्रीवा च) (मूलाधारादारभ्य मूद्र्धाग्रपर्यन्तं) = शरीरको मध्य भाग, शिर तथा गर्दनलाई, समं (अवक्रं) = समान, अचलं = स्थिर, च = पनि, धारयन्...

जितात्मनः प्रशान्तस्य परमात्मा समाहितः । शीतोष्णसुखदुःखेषु तथा मानापमानयोः ।। ७ ।। अन्वय र अर्थ जितात्मनः = मन इन्द्रिय आदिको संघातरूप शरीरलाई जितेका, प्रशान्तस्य = रागादि रहितका लागि, परमात्मा = परमात्मा,समाहितः = साक्षात् आत्मभावमा विद्यमान हुनुहुन्छ, (किञ्च = यसका अतिरिक्त), शीतोष्ण...

षष्ठो ऽ ध्यायः श्री भगवानुवाच अनाश्रितः कर्मफलं कार्यं कर्म करोति यः । स संन्यासी च योगी च न निरग्निर्न चाक्रियः ।। १ ।। अन्वय र अर्थ श्री भगवानुवाच = भगवान् श्रीकृष्णले भन्नु भयो, यः = जुन पुरुषले, कर्मफलं = कर्मफलमा,...

ये हि संस्पर्शजा भोगा दुःखयोनय एव ते । आद्यतवन्तः कौन्तेय न तेषु रमते बुधः ।। २२ ।। अन्वय र अर्थ कौन्तेय = हे कुन्तीनन्दन ! हि = यसकारणः = ये = जुन, भोगाः = भोग हुन्, संस्पर्शजाः = विषय र...

तद्बुद्धय स्तदात्मान स्तन्निष्ठास्तत् परायणाः । गच्छन्त्यपुनरावृत्तिं ज्ञाननिर्धुत कल्मषा ।। १७ ।। अन्वय र अर्थ तद्बुद्धयः = परमार्थ तत्वमा बुद्धि पुगेका, तदात्मानः = परब्रम्ह नै जसको आत्मा छ, तन्निष्ठाः = सम्पूर्ण कर्मलाई त्यागेर ब्रम्हमा नै स्थित भएका, तत्परायणाः = परब्रम्ह नै...

युक्तः कर्मफलं त्यक्त्वा शान्तिमाप्नोति नैष्ठिकीम् । अयुक्तः कामकारेण फले सक्तो निबध्यते ।। १२ ।। अन्वय र अर्थ युक्तः = कर्मलाई ईश्वरमा समर्पण गर्ने योगी, कर्मफलं = कर्मफल, त्यक्त्वा= त्याग गरेर, नैष्ठिकीं= निष्ठा सम्भूत, शान्तिं= मोक्षरूप परम शान्ति, आप्नोति= प्राप्त गर्दछ...

संन्यासस्तु महाबाहो दुःखमाप्तुमयोगतः । योगयुक्तो मुनिब्र्रम्ह न चिरेणाधिगच्छति ।। ६ ।। अन्वय र अर्थ महाबाहो = हे महाबाहो ! तु = किन्तु, अयोगतः = कर्मयोग विना, संन्यासः = पारमार्थिक संन्यास, आप्तुं = प्राप्त गर्न, दुःखं = गाह्रो छ, योगयुक्तः =...