प्रा.डा. विष्णु राई | लोकरञ्जन | माघ २९, २०७९
'तिमीसँग तस्बिर खिच्दा बातै लागे लागोस्
तिमीलाई भेट्दा दुनियाँले कारण मागे मागोस् '
यो गीत २०७७ सालमा गायक भगवान् चामलिङले गाउनुभएको थियो। मधुर संगीतको कल्पना राजकुमार बगरले गर्नुभएको थियो । गीतमार्फत जोसिला स्रष्टाहरूसँग जोडिने अवसर पनि मैले प्राप्त गरेको थिएँ । मेरा लागि जीवनको अर्को महत्वपूर्ण सुखद क्षण छँदै थियो । स्रष्टा अमर हुन्छ बरु राजनीति विरोधाभास भएर मर्छ । आफ्नो भौतिक शरीर समाप्त गर्न गर्छ । सिर्जनासँगै मान्छे अमर जीवत्व प्राप्त गर्छ । यो गीतमार्फत स्रष्टा माझ बाँचेको छु भन्ने महसुस हुन्छ ।
गीतको रचना कालको कुरा उठाउँदा खासै अमूर्त घटना विशेष केही छैन । अपितु केही अविस्मरणीय मनभित्र लुकेका रमाइला अनुभूति छन् । अर्थहीन जीवन कसको हुन्छ र ? मात्र समवेदना फरक हुन्छ । जीवन अनेक पल घट्ना विशेषसँग अन्तर्निहित हुन्छन । देखेर, हेरेर मनभित्रका समवेदना भौतिक रुपले आत्माभित्र स्पर्श गर्छ । त्यसले लेखकलाई कल्पनाको जहाजमा उड्न सहज गराउँछ । अचानक देखेको सानो सुन्दर दृश्यले हात समातेर लेख्न अनुरोध गर्छ । अभिव्यक्त नगरेसम्म दृश्यले लखेटिरहन्छ । सुन्दर स्पर्शले तरंगित भएर गीत लेखिएको छ ।
महत्वपूर्ण घटनाले यो गीत मबाट आविष्कार भएको छ । सम्झँदा आफैंभित्र आनन्दको सागरभित्र हराएको पाउँछु । सायद ! अन्य गीतले मलाई यति रोमाञ्चित बनाएको थिएन .। तर ,कसैसँग तस्बिर खिच्नु अनाहकको आरोप आउने सम्भावना नबुझेको पनि होइन । नखिची नहुने परिस्थिति पनि नबुझेको होइन ।
यात्रामा लाखौं मानिस भेटिन्छन् । लाखौं घुम्ती काटिन्छन् ।कहिलेकाहीं देखिएको मानिसले अचानक आकर्षण गर्दछ । यो मानिसको प्राकृतिक विशेषता पनि हो । मलाई मानिसको आँखाले प्रभाव पार्छ । आँखा भित्रको अनौठो भाषाले अनुहारमा बोलिरहेको हुन्छ । आँखाको गहिरो नजरले काव्यिक अर्थ खोल्छ । हत्तपत्त सुन्दर प्रकृति नदेखिएला त्यो क्षमता उसैसँग हुन्छ सायद जससँग प्राकृतिक चेतना सलवलाई रहन्छ ।
एकपल्ट मैले एउटी युवतीको सुन्दर आँखा अचानक देखेको थिँए । त्यो सुन्दरता यहाँ बताउन असमर्थ छु । मेरो काव्यिक चेत भित्र प्रभाव अरुका आँखाले पारेको थिएन् । जसको अनुभूतिको एक झङ्कारले यो गीत लेख्न प्रेरित गरायो । यो लेखिरहँदा पनि उनको आँखाको निलो गहिराइ देखिरहेछ । म डुबिरहेछ । हुन त धेरै सुन्दर मानिसका आँखा मैले आफ्ना यात्राहरूमा नदेखेको भने होइन । नबोलेको पनि होइन । नचिनेको पनि होइन । आँखाको भाषा नबुझेको पनि होइन । एकपल्ट झापा तीरकी एउटी मेरी विद्यार्थी थिइन् त्यस्तै कमैले उनको आँखा मन पराउँथे तर मैले औधी खुलेको देख्थेँ ।
कविलाई कुनै ठुलो विशेष घटना चाहिँदैन । झिनो कुराले छुन्छ अनि स्रष्टाले लेख्छ । कुनै कुरा अभिव्यक्त गर्छु भनेको आधारमा लेख्न सकिदैन । मानव शास्त्रीले भने जस्तो अमूर्तता चाहिं प्राकृतिक शक्ति र आत्मा हो । अमूर्तताले लेख्न जटिल परिस्थितिमा पनि आग्रह गरिरहन्छ । यस्तै त्रासद भित्रको आग्रहले यो गीत लेखिएको हो । अर्काको सुन्दरता भित्र नाङ्गो खेलेर लेख्नु भनेको आफ्नै लागि ठुलो जोखिम हो । न कि कविले जबर्जस्त कुनै आत्मासँग तस्बिर खिच्ने प्रयास गरेर असफल बनेको होस् । सुन्दरताले उल्टो कविलाई आफ्नो बयान गर्न आग्रह गरिरहन्छ । लथालिंग बनाउँछ । स्रष्टाले बेहोस्मा आफ्नो गोप्य कुरा देखाउँछ ।
मैले डिलिट गर्नुभन्दा पहिले निक्कै बेलिबिस्तार गरे । तर,केही हुनेवाला थिएन । मुद्दा लाग्ने कुनै काम गरेकै होइन । त्यो कार्यक्रमकै महत्वपूर्ण फोटो थियो । अलिक ल्वांठे, सोझो ,इमान्दार मेरो मनमा ठेस त भयो । तर स्वाभाविक ठाने । मेरो संसार नै उनी भएकीले कतै बादल परेको देख्ने सम्भावना हुँदैन थियो । अन्यथा अध्यारो कोठामा म कसरी बाँचूँ । महिलाहरुको मनोदशा योभन्दा पहिले बुझेको थिइनँ । बुझ्ने मौका पाएँ । मेरो जीवनको यो विशिष्ट र डरलाग्दो अनुभव थियो ।
कसैसँग तस्बिर खिच्न झन जटिल परिस्थितिको भयानक युद्ध हुन्छ होला । देख्नेले सुन्दरतासँगै असुन्दर दृश्यको पाटो देख्छन् । यो झन् खतरा आइ लाग्छ । साथीभाइसँग तस्बिर खिचेको निहुँमा श्रीमतीले लोग्नेको हुर्मत लिएको जटिल परिवेश समाजमा यदाकदा देखिन्छ । लोग्नेले अनेक शंका गरेर श्रीमतीसँगको गहिरो नाता तोडेका घटना पनि प्रशस्तै देखिन्छ । सम्बन्ध गम्भीर मोडमा अल्झेको सुन्छौं । झन् आजको पुँजीवादी मोबाइलले ल्याएको मायाको अदभूत त्रासद समस्या कति हुन् कति ? एकपल्ट मेरो गाउँको नाताले भाइ पर्नेले स्वास्नीलाई गाली गर्दै मलाई सुनायो-दाजु ! यसले एक वर्ष अगाडि मधेसबाट मोवाइल किनेर ल्याएकी थिई । मोबाइलले गर्दा छोरी सात डाँडा काटेर कुन्नि को केटासँग हिँडी । मोबाइलमा हिजोसम्म तस्बिर त्यही केटाको देखाउँदै थिइन् रे ! त्यसबेला के भन्नु म दोधारिएको थिएँ ।
आत्मीय भएर काठमाडौँ बसेका एक जोडी पूर्वेली भाइबहिनीको यस्तै तस्बिरको कारणले बेलाबेला लफडा चलिरहन्छ । अफिसका साथीहरुसँग खिचेका तस्बिर हेरेर लोग्नेले झगडा गर्छ भनेर ती बहिनी रुँदै सुनाउँछिन् - हामीले लोग्ने स्वास्नीको तस्बिर झगडा मौन सुनेको निकै खेप भयो । जमाना आधुनिक पूँजीवादले मान्छेको बैंस, मनदेखि तस्बिरसम्म खिचेर पैसा कमाएको छ । कहीं कतै तस्बिर स्वाभाविक खिचिन्छ नै । यस्तै जीवनका तीता मिठा अनुभवबाट मेरो गीतको आविष्कार भएको हो । मेरो आशय हो, स्रष्टा कुनै कृतिको देवत्व हुन सक्दैन । कुनै दृश्यलाई देखेर जसरी अनुभूत गर्छ । आफ्नो रचना कलात्मक बनाउँछ । गीतभित्र मायाका पानाहरू यस्तै आँसुका भेलहरू, सुन्दर नयनहरू मुस्कान थाहै नपाई चोरेर सुरक्षित राख्ने प्रयास गरेको छु । जसले बारम्बार मलाई कहीं लेख्न निवेदन गरिरह्यो । नलेखेसम्म एकान्तमा खेदिरह्यो ।
यस गीतको अर्को आधार नेतासँग खिचेको तस्बिरसँग पनि जोडिएको छ । नेताको क्रेज समाजमा ठुलै हुन्छ । नकरात्मक कुरा पनि त्यति नै हुन्छ । टीकाटिप्पणी अनावश्यक असहज धेरै हुन्छ । मलाई मन पर्दैन यस्तो कुरा । नेतासँग तस्बिर खिच्नु भनेको कहिलेकाहीं अनावश्यक टिकाटिप्पणी खेप्नु पनि हो । के के न भयो । खाने भयो । जस्ता दुरूह बात र आरोप लाग्ने गरेको धेरै घटना सुनेको छु । मान्छेहरु हेर्दा जति सुन्दर देखिन्छ । त्यति नै खराब पनि हुन्छ । देउता ढोगेर मान्छे मार्ने हतियार माग्छ । अर्कालाई उडाएर दिन काट्ने मान्छेको कमी छैन । हर्कोभिट (cultural Anthropology) भन्छन - ' आजको आधुनिक मान्छे चार खुट्टे जंगली बाँदरबाट बिस्तारै दुई खुट्टाले हिँड्न सिकेर विकसित भएका हुन् ।' होला र त मान्छे कहिलेकाँही बाँदरको आचरण देखाउँछन् ।
सात वर्ष अगाडि उपराष्ट्रपतिसँग कार्यालयमा खिचेको तस्बिर लुकाएर राखेको छु । उपराष्ट्रपति राष्ट्रपति पदको सम्मान प्रजातान्त्रिक समाजमा उच्च छ । हाम्रा राष्ट्रपति, उपराष्ट्रपति कस्ता महलभित्र बस्छन् । मलाई हेर्ने मन थियो । दिल्लीको राष्ट्रपति भवन विशाल देखेर म दंग भएको थिएँ । एकदिन फुर्सद भएको मौकामा राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीलाई भेट्न गएँ । हप्ता दिनसम्म समय छैन भन्ने राष्ट्रपति कार्यालयबाट उत्तर पाएँ । त्यसपछि लुरुलुरु उपराष्ट्रपति कार्यालय पुगें । जाना साथ सैनिकहरुले कडा रुपले चेक गरेर फटाफाट मलाई प्रवेश गर्ने अनुमति दिनुभयो । परिचय गर्ने अवसर तुरुन्त पाएँ । मभन्दा पहिले अष्ट्रेलियन राजदूतले भेट्ने कार्यक्रम रहेछ । बाहिर कुरिरहेको थिएँ अचानक मलाई अस्ट्रेलियन राजदूत र उपराष्ट्रपतिको बैठक कोठामा कार्यालयका उच्च सरकारी सचिवले भित्रबाट बोलाउनुभयो । असामान्य जसले म हिचकिचाए । दुई पल्ट अनुरोधपछि महामहिमको बैठक कोठाभित्र छिरे ।
विदेशी राजदूत र उपराष्ट्रपति सुन्दर टेबिलको आम्नेसाम्ने बस्नुभएको थियो । दुवै जनाको अगाडि सुन्दर टेबिलमा चिया कप राखिएको थियो । अर्को लाइनमा सरकारी स्तरबाट चार विशिष्ट मान्यजन होसियार साथ केही टिपोट गर्न बसेका थिए । उतै लाइनको सिटमा लुसुक्क बसें । के हुँदै छ ? मलाई अनौठो लाग्यो । मबाट केही गल्ती भएको छैन ? मनमा सोचेर बसेको मात्र थिएँ । उपराष्ट्रपतिले आफूतर्फ आएर नजिकको सिटमा बस्ने इसारा दुई पल्ट गर्नुभयो । सचिवले पनि मलाई जान आग्रह गर्नुभयो । अप्ठ्यारो मान्दै छेउमा रहेको सुन्दर कुर्सीमाथि बसें । मलाई हेर्दै उपराष्ट्रपतिले भन्नुभयो -'अब कुरा सुरु गरौं' ।
अनि थाहा पाएँ 'यहाँ केही ठुलो गडबडी भयो ' । मैले केही बोल्ने कोसिस गरिनँ । विदेशी विशिष्ट व्यक्ति सामुन्ने बसेका थिए । देशको कार्यक्षमतामा डरलाग्दो कमजोरी त देखियो । अब बेइज्जत पनि हुनसक्थ्यो । ठिकै छ परिस्थितिको कुरा बुझेँ । मैले ठुलो अवसर पाएँ- अब राम्रोसँग दोभासे गर्छु । मैले आत्मविश्वास कसेर तयारी भएँ । मैले उपराष्ट्रपतिलाई हेरेर बोल्न आग्रह गरें । नेपाली भाषामा बोल्नुभएको, अंग्रेजीमा बडो फुर्तिलो लयमा उल्था गरेर बोलें । मेरो लागि जीवनको महत्वपूर्ण अवसर थियो त्यो । यो मौका जमाउन चाहन्नथे । कुरा करिब आधा घन्टामा सकियो । राजदूतले मलाई धन्यवाद भने अनि पर्सिपल्ट हुने याक एन्ड यति होटलको कार्यक्रममा निम्तो दिएर बिदा भए उनलाई काम सकिएपछि मेरो व्यक्तिगत परिचय बताएको थिएँ । नबोली उपराष्ट्रपति पनि आफ्नो अर्को कार्यकक्षतर्फ छिर्नुभयो गहन काम अचानक आइ लागेकोमा मेरो मन खुसीले सगरमाथा छोएको थियो ।
उपराष्ट्रपतिले मलाई भेट्न भित्र बोलाउनुभयो । मेरो परिचय दिएँ । आश्चर्य मानेर मुस्कुराउँदै उपराष्ट्रपतिले भन्नुभयो- 'होइन अघि तपाई परराष्ट्रबाट आउनुभएको सम्झेको थिएँ । तपाईँ मलाई भेट्न आउनु भएको भनेर अहिले चाहिं बोलाएको हुँ । तपाई नै पो हुनु हुँदो रहेछ । सचिवले के काम गर्छन हँ ?' केही मिनट बोल्नुभएन । त्यसपछि उपराष्ट्रपतिले थोरै मुस्कानमा भन्नुभयो - धन्य आज तपाईले काम चलाई दिनुभयो । इज्जत बच्यो । नभए के हुन्थ्यो ल बस्नुस् !? म अगाडिको सोफामाथि रवाफले बसें .
मैले होसियार साथ भने - हो ! उपराष्ट्रपति ज्यू , यो निकै ठुलो लापरबाहीको दुर्घटना हो । मैले अवसर पाए हजुर । देशका लागि अचानक काम गर्ने मौका पाएँ ! म त उपराष्ट्रपति ज्यूलाई धन्यवाद टक्य्राउन चाहन्छु ।
त्यसपछि मेरो परिचय बताएँ । हिँड्ने समयमा त्यहाँ महत्व पूर्ण मान्छे ठानिए मा फोटो खिच्ने चलन रहेछ । म जस्तो सामान्य मान्छेसँग तस्बिर खिच्न क्यामेरा मेन बोलाउनुभयो जीवनमा नसोचेको सफलता पाएँ । आज त्यो अदभूत समय जुरेकोमा दंग भएर निस्केको थिएँ । म घर नपुग्दै फोटो मेरो इमेलमा पुगेको रहेछ । मेरो लागि यो तस्बिर कुनै बहुमूल्य धातुभन्दा महँगो भएर मनमा बसेको छ। आज फेरि उपराष्ट्रपति नन्दकिशोर पुनको शालीनता प्रति आभार प्रकट गर्दछु । स्मार्ट फुर्तिलो शालीन व्यक्ति मेरो नजरमा बसेको छ । जस्तो सोचेर गएको थिएँ त्यो भन्दा उच्च स्थान उल्टो पाएँ । यस्तो घटना जो कोहीको जीवनमा विरलै हुन्छ होला उच्च तहमा भएको लापरबाहीले देश पनि डुब्छ होला । म बाहिर निस्कदा परराष्ट्रका दुई अधिकृतहरु सचिवको कोठामा चिया पिउँदै थिए । मलाई हेर्दै भनेका थिए - जे होस् ! सरले काम चलाई दिनुभयो । हामी आउन अलिक ढिलो भयो ।
धेरै वर्षपछि यो तस्बिर देखाउँदै छु । आब त समय पनि त उपराष्ट्रपति नन्दकिशोर पुन ज्यूको सकिन लाग्यो नि ! यो कुरो खोल्दा केही अप्ठ्यारो बात नपर्ला भन्ने मेरो ठहर छ ।
शंका खतरा हतियार हो । म कसैलाई नकारात्मक टिप्पणी गर्न सक्दिनँ । मलाई गरेछन् भने पनि थाम्न हत् पति सक्दिनँ । प्रायः साथीहरुले पनि सजिलै भन्न सक्छन् - वा ! निकै फोटो फलनासँग खिचिए छ नि ! के छ त्यस्तो । ल ल मस्ती छ । कुरो केही घटनासँग जोडिएको हुँदैन तर ठटाइ खतरामा परिणत हुनसक्छ । सिधा देख्ने आँखाले एकै समय बाङ्गो देख्न थाल्छ । मलाई कसैसँग खिचेको तस्बिर प्रायः देखाउन कसो कसो खतरा लाग्छ । अझ उपराष्ट्रपति ज्यूसँग खिचेको तस्बिर देखाउन कसो कसो पिर लागेको थियो ।
प्रस्तुत मेरो गीतको आविष्कारमा अन्य केही ससाना घटना नजोडी रहन सक्दिनँ ।
कुनै पिकनिक, कार्यक्रम,भेटघाटमा तस्बिर त कोही कसैसँग खिच्न सकिन्छ । सम्झनाका लागि तस्बिर खिच्ने लोभ सबैलाई लाग्न सक्छ । यस्ता तस्बिर अझ लोग्नेले देखे अथवा श्रीमतीले शंका गरे कल्पना गर्न नसकिएला रु के हुन्छ भनेर । उड्दै गरेको चरा अकस्मात सिकारीले हानेर झरे जस्तै खतरा हुनसक्छ होला ? त्यसबेला कसले उठाउने ? कसले बचाउने होला ? मर्नु बाहेक अर्को परिस्थिति हुँदैन । युरोपको समाजमा दस पल्ट सम्म विवाह गर्नु पर्ने कारण यस्तै हो । कसैले पनि दुई पल्टदेखि अर्को विवाह पक्कै रहरले गर्दैन । धेरै विवाह गर्नु पनि त जीवनकै जोखिम हो । आधुनिकताले समाजलाई नजानिँदो अप्ठ्यारो पारेको छ । आधुनिकता सजिलो मात्र छैन ।
एकपल्ट यस्तै तस्बिर लिने दिने क्रममा एक मित्रले कार्यक्रम समाप्त भएपछि प्वाक्क भनेका थिए -'जसले जे सुकै भनोस् म पनि तस्बिर खिच्नु पर्ला । मरेर लानु के छ । हाम्रो गाउँमा फोटो खिचेपछि छिट्टै मरिन्छ भन्छन् । जे परे परोस् ।
सबै मान्यजन गलल हासें । कुरो ठिकै हो । सबै भद्रजनले बनिएर फोटो खिचे । मैले पनि उभिएर हलभित्र तस्बिर खिचाए । उत्साहित भएर मोबाइलले तस्बिर खिचे । बौद्धिक, सारगर्भित र समसामयिक कार्यक्रम अत्यन्त सभ्य र भव्य भएको घोषणा गर्दै ठुलो हलबाट साँझ सबै छुट्टियौँ । कार्यक्रमको अध्यक्ष भएकाले प्रसन्न भएर तुरुन्त घरमा आएँ । श्रीमतीलाई तस्बिर देखाएँ । उनले सबै फोटो हेरेपछि अलिक असहज स्वरमा भनेकी थिइन् - 'कवि जी ! सबै फोटो राम्रो छ । यो फोटो भने मलाई मन परेन । तस्बिर एक अग्रणी सज्जन विशिष्ट महिलासँग खिचिएको थियो । बात लाग्ने मैले हेक्का राखेको थिइनँ । मुद्दा पर्ला जस्तो परिस्थिति देखियो । मलाई आगोले एकै पल्ट पोल्यो । अनायास मन थरथर भएर आयो ' ।
प्रशंसा पाउला भनेको उल्टो त्रासको ठुलो पहिरोले एकै पल्ट पुरेको अनुभव भयो । साथीको हुइँय्याले गर्दा अलिक फोटो खिच्न मलाई हौसाइएको थियो । मैले डिलिट गर्नुभन्दा पहिले निक्कै बेलिबिस्तार गरे । तर,केही हुनेवाला थिएन । मुद्दा लाग्ने कुनै काम गरेकै होइन । त्यो कार्यक्रमकै महत्वपूर्ण फोटो थियो । अलिक ल्वांठे, सोझो ,इमान्दार मेरो मनमा ठेस त भयो । तर स्वाभाविक ठाने । मेरो संसार नै उनी भएकीले कतै बादल परेको देख्ने सम्भावना हुँदैन थियो । अन्यथा अध्यारो कोठामा म कसरी बाँचूँ । महिलाहरुको मनोदशा योभन्दा पहिले बुझेको थिइनँ । बुझ्ने मौका पाएँ । मेरो जीवनको यो विशिष्ट र डरलाग्दो अनुभव थियो । म कहिले पनि बिर्सन सक्दिनँ ।
त्यसपछि कुनै पनि महत्वपूर्ण कार्यक्रमा मात्र होइन । कुनै तस्बिर सामूहिक खिच्न परेछ भने प्राय सतर्क हुन्छु । मनभित्र त्रासले झस्किन्छु । टाउकोमा चट्याङ परे जस्तो हुन्छु
यस्ता तीता मिठा कुराहरु प्राय: मेरा जीवनका गीत हुन्छ एक मित्रले आजभन्दा पन्ध्र वर्ष अगाडि दिक्तेलबाट प्रकाशित हुने पत्रिकामा लेख्नुभएको थियो - विष्णु राई जीवनको गीत लेख्नु हुन्छ । लाग्छ, म मानिसको कथा गीतमा लेख्ने प्रयास गर्छु । दुःख बिर्सन संसारमा प्रेमलाई लगेर भुलाइदिन्छु । म पनि यो लेखिरहँदा आफ्ना चोटहरू बिर्सिरहेछ । यस्तै प्रयासको एउटा कथा हो यो प्रस्तुत गीत अन्त्यमा मेरा जर्रो शब्द गीतमा परिणत गरेर संसारलाई सुनाउनु भएकोमा बगर,भगवान चामलिङ प्रति आभार प्रकट गर्दछु ।
गीत युट्युबमा यहाँ क्लिक गरेर सुन्न सकिनेछ
धन्यवाद ।