ज्ञानमित्र | ज्ञानविज्ञान | फाल्गुन ३०, २०७५
विज्ञान पृथ्वी जस्तो जीवन सम्पन्न हुन सक्ने ग्रहको खोजीमा रातदिन लागि परेको छ । अनेकन वैज्ञानिक ‘टेलिस्कोप’बाट आकाशको कुन कुनामा ‘यस सम्भावनाको खोजीमा’ संलग्न रहदै जीवन नै विताउँछन् । तर आज सम्म पनि पृथ्वी बाहेक अन्यत्र कतै जीवन सम्पन्न ग्रह भएको पत्तो त के झिनो सम्भावना सम्म हात लागेको छैन ।
परग्रही जीवनको कल्पना अहिले सम्म ‘साइन्स फिक्शन’ फिल्मा मात्रै सीमित रहेको छ । यस अनन्त ब्रह्माण्डमा पृथ्वीजस्तो जीवनयुक्त ग्रह कतै छ कि छैन भन्ने बारे ‘आफ्नो आफ्नो ढपली आफ्नो राग’ नै चरितार्थ भएको अवस्था कायम नै छ ।
एक थरी वैज्ञानिकहरुको मान्यता छ सम्पूर्ण पृथ्वीमा रहेका वालुवाको कण भन्दा पनि बढी आकाशमा ग्रह–नक्षत्र–तारा जस्ता पिण्डहरु रहेका छन् । यी रात्रि कालीन आकाशको शोभा मात्रै हुन सक्दैनन् । यस वर्गका वैज्ञानिकहरुको मान्यतामा हजारौ ग्रहमा पृथ्वी जस्तो जीवन हुनुपर्छ ।
अर्का थरिको मान्यताअनुसार पृथ्वीमा जीवन हुनलाई एकका पछाडि सत्ताइस वटा जिरो राखेर जुन संख्या बन्छ (१ हजार योटा आइटम) त्यति कारण अथवा संयोग जुटेर मात्र सम्भव हुन्छ । यो संख्या भनेको पृथ्वीभरि रहेका वालुवाको कण भन्दा पनि बढी हो । वैज्ञानिकहरुको अनुमान अनुसार पृथ्वी भरी वालुवाको कणको संख्या एकका पछाडि उन्नाइस जिरो (१० एकस आइटम) मात्रै हो । ब्रह्माण्डमा रहेका समस्त ग्रह नक्षत्र ताराहरुको संख्या एकका पछाडि तेइस जिरो (एक सय जेटा आइटम) हो ।
कुनै ग्रहलाई पृथ्वी जस्तो र यहाँ हुर्केको जस्तो जीवन सम्पन्न हुनलाई जति संयोग चाहिन्छ, त्यो चानचुने कुरा होइन ।
तपाईलाई पनि पृथ्वीमा जीवन हुनका पछाडि अनेकौ संयोग र कारण के हुन भन्ने ज्ञात नै होलान । पृथ्वी सूर्यदेखि जुन दूरीमा (चौदह करोड छियानब्बे लाख किमि) छ त्यो एउटा महत्वपूर्ण कारण हो । वुध, शुक्र जस्तै नजिक भएको भए मैले लेख्ने र तपाईले पढ्ने सम्भावना हुने थिएन । अथवा भनौ सूर्यदेखि मंगल, बृहस्पछि, शनि जति टाढा भएको भए पनि पृथ्वीमा जीवन हुने सम्भावना शुन्य हुन्थ्यो ।
पृथ्वीको वर्तमान स्वरुप र जीवन्त हुनेमा वृहस्पति ग्रहको पनि ठूलो योगदान छ । अब तपाई भन्नु होला पृथ्वीबाट सरदर बासठ्ठी करोड, तिरासी लाख, बीस हजार किमि टाढा रहेको भीमकाय ग्यास दानव वृहस्पतिको के नै योगदान हुन सक्छ पृथ्वी जीवन्त हुनुमा ?
तपाईलाई सुन्दा अचम्म लाग्ला, पृथ्वीबाट यति टाढा रहेर पनि वृहस्पतिले पृथ्वीको सुरक्षा गर्दै आइरहेको छ । वृहस्पतिको अनुपस्थितिमा पृथ्वीमा जीवनको कल्पना गर्न सकिन्न ।
तपाईलाई थाहै छ, सौर्यमण्डलमा आठवटा ग्रह छन् । दूरीका हिसाबले पृथ्वी बुध र शुक्र पछि तेस्रो नम्बरमा पर्छ । यसै गरि मंगल चौथो नम्बरमा र वृहस्पति पाचौं नम्बरमा रहेका छन् । मंगल र वृहस्पति ग्रहको वीचमा साना तिना गरि लाखौ पिण्ड छन् । यी सवैले सूर्यको परिक्रमा गर्छन् । यी पिण्डको आकृति र आकार फरक फरक रहेको छ । कोही एक मिटरका छन् भने कोहि झण्डै दश लाख मिटर सम्मका छन् ।
यी पिण्डलाई खगोल विज्ञानमा ‘ऐस्टेरायड’ (ASTEROIDS) र मंगल र वृहस्पति ग्रह बीचको आकाशलाई ‘ऐस्टेरायड बेल्ट’ भनिन्छ । यी ‘ऐस्टेरायड’ पृथ्वीका लागि ठूलो खतरा हुन् । एक–दुई किमि. व्यास भएको कुनै ‘ऐस्टेरायड’ पृथ्वीमा खस्ने हो भने पृथ्वीमा रहेको सम्पूर्ण जीवन स्वाहा हुन सक्छ । वैज्ञानिकहरुको भनाईअनुसार केही करोड वर्ष पहिला यस्तै एउटा ‘ऐस्टोरायड’ खसेर पृथ्वीमा ‘डायनासोर’ युगको अन्त भएको थियो ।
पृथ्वीको माथिल्लो वातावरणमा रहेको दोस्रो तहको वातावरण जसलाई ‘स्टाट्रोस्फेयर स्फेयर’ अथवा ‘ओजोन लेयर’ पनि भनिन्छ । यसपछिको अर्को वातावरणीय तहलाई ‘मेसोस्फेयर लेयर’ भनिन्छ । यसै ‘मेसोस्फेयर लेयर’ मा प्रवेश गर्नासाथ जुनसुकै पिण्ड पनि जलेर नष्ट हुन्छन, तर कहिलेकाहि धेरै ठूला पिण्डहरु पूरै नष्ट हुनुभन्दा पहिला पृथ्वीमा ठोक्किएर विनाश निम्त्याउँछन ।
जस्तो कि तपाईलाई थाहा छ वृहस्पति सौर्य मण्डलको सबैभन्दा ठूलो ग्रह हो । यो पृथ्वीभन्दा झण्डै ११ गुना ठूलो छ र यसको गुरुत्वाकर्षण शक्ति पृथ्वीभन्दा झण्डै अढाई गुना बढी रहेको छ ।
वृहस्पतिको गुरुत्वाकर्षण शक्ति बढी भएकाले यसले अघिकांश ‘ऐस्टेरायड’लाई आफूतिर तानेर पृथ्वीलाई सुरक्षित रहन सहयोग गर्छ ।
वृहस्पतिमा दिनहुँ ‘ऐस्टेरायड’ पृथ्वीमा राख्ने गर्छन । वृहस्पति नभएको भए ती सबै ‘ऐस्टरायड’खसेर यहाँको जीवनलाई समाप्त पारी दिन्थे । ‘थैक्स जुपिटर यु गेभ परमानेन्ट सेक्युरिटी दु अवर अर्थ ।’
याे पिन
मंगलग्रहबाट आजका दिन रेडियो सन्देश आउन कति मिनेट लाग्छ
अब पृथ्वीभरी सूर्य,२०२५ सम्ममा पृथ्वीमै पहिलो सूर्य निर्माण हुनेछ